Het logegebouw aan de Oude Enghweg in Hilversum

Toen de eerste loge in Hilversum, loge De Gooische Broederschap, in 1896 werd geïnstalleerd had de loge nog niet direct beschikking over een eigen gebouw. Men kwam bijeen in hotel Wilhelmina. Wel werd gezocht naar een meer geschikte ruimte. Net als vandaag de dag was er in Hilversum onvoldoende ruimte voor verenigingsactiviteiten. Daarom was er een N.V. Maatschappij tot exploitatie van het Gebouw "De Vereeniging" opgericht. Deze onderneming verstrekte aan de architecten Salm (vader en zoon) de opdracht een verenigingsgebouw te ontwerpen. De doelstelling van deze Maatschappij was het exploiteren van een gebouw waarin ruimten ter beschikking konden worden gesteld aan vrijzinnige verenigingen, die elders geen vergaderruimte konden vinden. De aandelen waren in handen van protestanten, waaronder enkele vrijmetselaren.

Geschiedenis aan de Oude Enghweg

De loge huurde na de oplevering in 1905 voor Fl. 400,- per jaar een lokaal om daar eens in de 14 dagen te vergaderen en enige malen per jaar de grote zaal om als tempelruimte te dienen. De genoemde protestanten waren lid van de Nederlandse Protestantenbond, die de eerste jaren het gebouw voor hun kerkdiensten gebruikten.
De architecten Salm hebben een prachtig gebouw neergezet. Opvallend is de voorgevel, die op de gemeentelijke monumentenlijst is geplaatst. Prachtig zijn ook de Jugendstil glas-in-lood ramen. De hoogte van de grote zaal is 11 meter en er is een balkon in aangebracht. Het gebouw is oorspronkelijk ontworpen om er ook kleine toneel- of muziekuitvoeringen te geven. Inmiddels is het toneel door een tussenwand gescheiden van de grote zaal en de schuin oplopende vloer is recht gelegd.

Omdat de zaal een prachtige akoestiek heeft, is de zaal in de muziekwereld erg in trek. Oorspronkelijk oefende er het "Hilversumsch Symphonie Orkest" en na de oorlog werd het gedurende een lange reeks van jaren het onderkomen van het Groot Omroepkoor. Voor de verhuizing naar Amsterdam in 1994 werd de grote zaal ook af en toe gehuurd door het Hilversums Conservatorium ten behoeve van examens. Tegenwoordig wordt het gebouw voornamelijk gehuurd door een aantal levensbeschouwelijke organisaties, zoals de Sufi-beweging in Nederland. Ook worden er trainingen gegeven, cursussen, en  incidenteel lezingen of een concert. Af en toe huurt ook de gemeente het gebouw voor vergaderingen of borrels.

Logegebouw veilig stellen

Al na enige jaren bleek de exploitatie in de beoogde vorm niet rendabel te zijn. Voorzittend meester Karel Westerling voorzag dat daardoor voor de loge wel eens moeilijkheden zouden kunnen ontstaan. In 1912 werd daarom de stichting "Gooiland" in het leven geroepen, die zich ten doel stelde de aandelen van de NV De Vereeniging in handen te krijgen. Na een groot aantal jaren slaagde de stichting erin alle aandelen in handen te krijgen waarmee het gebouw voor de loge was veilig gesteld. Het stichtingskapitaal was door de broeders der loge bijeengebracht. Maar hiermee was natuurlijk de financiële basis nog niet veilig gesteld. Ook een noodzakelijke verbouwing vergde nog meer middelen. De directeur van de NV (de latere wethouder B.H. Bakker) moest dikwijls uit eigen middelen de schulden betalen.

Oorlogsjaren

In 1936 werd een saneringscommissie gevormd. Een onderzoek werd ingesteld en men besloot de N.V. De Vereeniging te liquideren.
Tijdens de Duitse bezetting werd de Orde verboden en werden de bezittingen van de Orde 
en de loges verbeurd verklaard. Ook het logegebouw in Hilversum werd publiek geveild. De gemeente Hilversum werd de koper van het gebouw. Het werd vol houten schotten getimmerd en ingericht als distributiekantoor. Na de bevrijding spreekt men van rechtsherstel, dat ook van kracht was voor De Gooische Broederschap. De loge krijgt het gebouw terug van de gemeente, vrij van hypotheek, maar het gebouw moest danig worden gerestaureerd. Ook het meubilair was weg en de kas van de loge ontbrak. In 1931 heeft de eerste verbouwing plaatsgevonden. Toen is er een nieuwe toegang gemaakt aan de zijkant van het gebouw. Deze toegang had nog niet de vorm van tegenwoordig, maar was smaller en de toegangsdeur kwam aan de zijkant.

Renovatie

Toen in 1950 de Nederlandse Radio Unie het gebouw huurde, werd de toiletruimte verbeterd. In 1975 heeft een belangrijke verbouwing plaatsgevonden. Toen werd de toegang gerealiseerd zoals die heden ten dage bestaat met garderobe en toiletgroepen. Ook de kleine zaal ('Voorhof') werd gerenoveerd. In latere jaren zijn de ramen beschermd met voorzetramen.

In de periode 2000 tot aan 2009 is het gehele gebouw zowel aan de buitenzijde als binnenzijde grondig gerenoveerd en opgeknapt. Hierdoor staat de schepping van vader en zoon Salm nu in nagenoeg originele staat en maakt nog immer indruk op bezoekers. Het gebouw draagt bij aan het erfgoed van Hilversum en met name aan de bekendheid van Hilversum als stad met vele jonge monumenten, waarvan het raadhuis op steenworp afstand wel het bekendste is

Omschrijving

Logegebouw "De Vereeniging" is in opzet symmetrisch opgetrokken op een rechthoekige plattegrond, aan de voorgevel bestaande uit twee bouwlagen, waarvan de bovenste verdieping dient als balkon. Het gebouw heeft een overstekend zadeldak met de noklijn haaks op de weg, bedekt met rode tuiles-du-Nord. De gevels zijn wit gepleisterd op een hoge gemetselde plint van paarse baksteen, met getrapte steunberen op de hoeken en langs de zijgevels aan weerszijden van de drie vensters, terwijl banden van oranje en okergele bakstenen de gevels geleden. Ontlastingsbogen zijn uitgevoerd in rode baksteen. De vensters van voor- en zijgevels bevatten gekleurde glas-in-loodramen. De voorgevel (O) bevat een met plavuizen belegd trapeziumvormig portiek in een iets risalerende middenpartij, waarop de dubbele hoofdentree en twee zijdeuren uitkomen. De portiek is bereikbaar via een trap met vijf gemetselde treden, geflankeerd door gemetselde pilaren aan de gevel en die in detaillering daarop eveneens aansluiten, met haaks daarop gemetselde muurtjes, afgewerkt met cement. Twee smalle vensters verlichten de zijportalen. Het dakvlak is ter breedte van de risaliet doorgezet en de dakrand steunt op een houten vakwerkconstructie waarvan de gesneden schoren zijn bevestigd ter weerszijden van de bovenlichten van de smalle vensters die het brede driedelige venster op de tweede bouwlaag flankeren. De linker- (N) en rechter zijgevel (Z) bevatten drie lange tweedelige vensters onder een bovenlicht waarvan de zijden gedeeltelijk taps toelopen, met roedenverdeling en gekleurde glas-in-loodramen. De ontlastingsboog volgt de dagkant.

Waardering

Logegebouw "De Vereeniging" is van algemeen belang wegens cultuur- en architectuurhistorische alsmede typologische waarde, als voorbeeld van een logegebouw in eclectische bouwtrant, waarbij Art Nouveau- en Chaletstijl elementen zijn gecombineerd, naar het ontwerp van A. Salm aan het begin van de twintigste eeuw, gesitueerd in het noordwestelijke villagebied.